“Geef iemand een uitdaging op niveau en hij komt in flow."
Wanneer er gekeken wordt naar motivatie en problemen in de motivatie, dan kijken we naar het gedrag en gebrek aan prestatie. De student krijgt een label: dwars of lui. Een student vergeet zijn huiswerk of laat geen inzet zien. Het gevolg is lagere cijfers dan je zou verwachten of regelrechte onvoldoendes. Langzaam afstromen naar een lager niveau of zelfs zonder diploma de school verlaten.
We zijn in het onderwijs op zoek naar motivatie voor de prestatie. Presteren doet echter een heel ander beroep op een student dan leren op zich. Sterker nog, de gerichtheid op prestatie heeft een negatieve invloed op de intrinsieke motivatie. Prestatie draait om extrinsieke motivatie. Het werkt faalangst in de hand en versterkt het gevoel van moeten.
Leren = betrokkenheid bij de taak, eigen leerdoelen, groeien, jezelf ontwikkelen, meesterschap, creatief bezig zijn, mislukking is onmogelijk, van fouten leer je, intelligentie kan groeien, uitdagende en nieuwe taken hebben de voorkeur, hard werken betekent niet dat je capaciteiten mist, individuele criteria, meer diepgaand en zelfgestuurd leren vanuit intrinsieke motivatie en interesse.
Prestatie = ik-betrokken (laten zien wat jij allemaal kan), prestatiedoelen, laten zien waar je bekwaam in bent en defensief op gebieden waar je niet bekwaam bent of voelt, slagen of falen, fouten zijn mislukkingen en werken verlammend en vermijdingsgedrag in de hand, intelligentie ligt vast, meer informatie vergaren is mogelijk maar verstandiger worden kan niet, voorkeur voor makkelijke taken, lage aspiraties, hard werken is een teken van gebrek aan capaciteiten, sociale criteria, oppervlakkig en memoriserend van buiten leren vanuit extrinsieke motivatie voor de beloning.
Wanneer de focus ligt op leren, wordt er gekeken of de kennis en de vaardigheden ook ontwikkeld en gebruikt kunnen worden. Docenten zijn een hulpbron, coach in het leerproces. De keuze voor leerdoelen en de focus op ontwikkeling en de vaardigheden van de student zouden centraal moeten staan.
Het probleem is dat veel studenten leertaken opvatten als prestatietaken, en dat heel wat docenten leertaken aanbieden als prestatietaken, zonder zich hiervan bewust te zijn. Huiswerk is een goed voorbeeld. De student krijgt werk naar huis om te controleren of hij hetgeen dat hij in de les geleerd heeft ook echt begrijpt en kan toepassen. In de praktijk wordt dit echter opgevat als een test. Toetsen en examens zijn sterk prestatiegericht. Studenten laten hun werk controleren zodat ze met zo min mogelijk fouten het werk weer kunnen inleveren.
Prestatiegerichte studenten willen competent overkomen. De ene groep studenten is gericht op succes en wil laten zien hoe goed hij is in vergelijking met anderen. De tweede groep kiest voor vermijding van mislukkingen en op deze manier competent overkomen op zijn medestudenten. Het gevoel van competentie is belangrijk voor hun positieve zelfbeeld en dit kan leiden tot zelfbescherming en zelf-benadelende maatregelen.
De studenten die taakgericht werken, hebben veel betere probleemoplossende strategieën. Ze leren actiever, zijn betrokken en het leerproces is veel diepgaander. Je bent minder taakgericht naarmate je meer prestatiegericht bent. Of een student vooral prestatiegericht of taakdoelgericht is, kan blijken uit de antwoorden op vragen die betrekking hebben op de mindset.
Heeft een student problemen met fouten maken en is hij of zij sterk gericht op hoge cijfers, of is de student echt geïnteresseerd en houdt deze van moeilijke opdrachten waar je over na kunt denken? Heeft hij of zij geen problemen met het maken van fouten? (Quiz: wat-is-jouw-mindset?)
Willen X, kunnen X doen = prestatie
Willen: Leerdoelen sluiten aan bij eigen interesse.
Kunnen: Leerdoelen sluiten aan bij het gedrag, bij de vaardigheden.
Doen: Leerdoelen zijn concreet en sluiten aan bij het niveau van de student, de zone van naaste ontwikkeling of wijken bewust af omdat de student bereid is er hard voor te werken.
Motivatie is een samenspel van de persoonskenmerken en de kenmerken van de situatie. Wil deze student wel presteren? Misschien heeft deze jongere wel heel andere prioriteiten? Weet jij wat er in het leven van jouw studenten speelt? Hebben jouw studenten wel het gevoel dat het zin heeft om meer inzet te tonen? Voelen deze studenten zich wel veilig op school? Om iets te veranderen, heb je ook het gevoel nodig dat je iets ook echt kúnt veranderen, dat het haalbaar en mogelijk is. Waarom zou je er anders aan beginnen? Ook om te veranderen is motivatie nodig.
Intrinsieke motivatie, de autonome motivatie, is de motivatie die je zo veel mogelijk wilt stimuleren. Dan komt een student zelf in beweging. Vanuit eigen drijfveren, behoeften en ambitie. Volgens Deci & Ryan* kunnen docenten de intrinsieke motivatie verhogen als ze weten in te spelen op drie psychologische basisbehoeften:
Autonomie. De student heeft de vrijheid om een activiteit naar eigen inzicht te kunnen uitvoeren en heeft invloed op wat hij doet;
Competentie. Het vertrouwen dat de student heeft in diens eigen 'kunnen';
Verbinding. De verbondenheid met de omgeving, ofwel vertrouwen hebben in anderen. Studenten voelen zich veilig genoeg om vragen te stellen en zijn niet bang om fouten te maken.
Gevoel van competentie = vertrouwen + uitdaging + vaardigheden
Je voelt pas competentie als je vertrouwen hebt in je eigen kunnen, je iets doet met de juiste uitdaging (net buiten je comfortzone) en je over de vaardigheden beschikt om de gewenste resultaten te behalen.
Je kunt binnen het onderwijs op verschillende manieren positieve invloed uitoefenen op de motivatie. Richt je op leren, groei en ontwikkeling. Stimuleer de intrinsieke motivatie en flow door tegemoet te komen aan de drie basisbehoeften.
De totale student doet mee in het leerproces. Kijk niet alleen naar de context en het gedrag, maar ook naar de beïnvloeding door overtuigingen, identiteit en betrokkenheid. Met aandacht voor de identiteitsontwikkeling kan diepgaand en efficiënt leren plaatsvinden.
Definitie Motivatieproblemen: Blokkades waar een mens steeds weer tegenaan loopt en die niet zomaar door wilskracht weggenomen kunnen worden. Er is sprake van tegenwerkende krachten. Ondanks de wil om verandering voor elkaar te krijgen, is er stilstand.
Bron: Zelfdeterminatie-theorie - Self-Determination Theory (SDT) (1985; 2000) van Deci & Ryan*
Zicht op zin! - Zelfonderzoek de sleutel naar motivatie? (2016) Adrienne Schimmel
Interesse in het onderwerp? Volg dan de blogs in de reeks #motivatie.
Je kunt het complete onderzoek lezen in het ledengedeelte in de map Motivatie.
Online programma's
Download de 'Spaces' app van Wix en meld je aan bij “Talenteer Jezelf”. Zo blijf je op de hoogte en heb je makkelijk toegang tot de online programma's. Je kunt de online challenges ook op de website vinden.