Reeks #blogs over #hoogbegaafdheid en #werk
Dit blog in de reeks hoogbegaafdheid en werk, waar lopen mijn vaak hoogbegaafde en hoogsensitieve klanten tegenaan, gaat over divergent denken en creativiteit. Het 'out of the box' denken dat maakt dat anderen je niet kunnen volgen. Zijn je denkstappen te groot? Heb jij een hele andere kijk op dingen en wordt dit als lastig ervaren? Het wordt moeilijk als er beslissingen genomen moeten worden. Het vraagt om ruimte voor jouw creativiteit en unieke kijk op zaken. Als kind heb je hierdoor vaak al deuken opgelopen die nu een reactie triggeren die niet echt bijdraagt aan de verbinding met collega's en leidinggevenden.
Moeite met kiezen
Mijn zoon zit in een toetsweek. Gisteren kwam hij thuis en had zijn toets Engels net gemaakt. Dat vak gaat hem zo makkelijk af, dat hij daar tot nu toe (5 vwo) niet echt voor leert. Deze keer twijfelde hij echter sterk aan de uitkomst. Het was een toets met meerkeuzevragen waarbij je het beste antwoord moest aankruisen. We hebben het dan over convergent denken: het komen tot de beste optie en deze uitwerken. Hoogbegaafden hebben eerder een divergente manier van denken. Het zijn creatieve denkers die allerlei verschillende mogelijkheden en oplossingen zien voor een probleem. Alle tinten grijs tussen het wit en het zwart, noem ik dat altijd. Het brengt je ook vaak tot een bepaalde diepgang in gesprekken. Als je nooit andere divergente denkers hebt ontmoet of al een tijdje ‘geen boom meer hebt opgezet’ dan vergeet je al snel weer hoe heerlijk dat is. Dat je in gesprek bent met iemand die jou kan volgen en meegaat van het ene naar het andere onderwerp, dat ook net als jij dit niet echt ziet als een nieuw onderwerp, maar als een logisch vervolg en aanvulling op al de verschillende facetten van het leven. Zoals één van de bezoekers van een open middag het omschreef: “Tijdens, maar ook zeker nog achteraf wordt het altijd duidelijk hoe belangrijk het is om dit soort ontmoetingen te hebben. Het geeft energie en inspiratie. Het is prikkelend en zet altijd wat aan in mij.”
'Out of the box’
Als je dit nu leest dan denk je misschien dat ik wel erg aan het afwijken ben van mijn oorspronkelijke onderwerp, of je vind het wel logisch dat ik dit zijpad heb genomen en beschreven. Mensen zijn wat dat betreft erg verschillend. Allerlei zijpaadjes bewandelen kan ook erg vermoeiend zijn in een gesprek. Je wilt dan dat iemand eindelijk eens bij die kern gaat komen. Maar deze divergente of creatieve manier van denken kan in andere situaties weer veel voordelen hebben. Verschillende originele oplossingen verzinnen, echt een andere kant van iets zien, ook in woordspelingen en humor. Het filosofische denken, het willen doorgronden en begrijpen vallen ook onder de kenmerken van creativiteit. Kortom het 'out of the box’ denken is iets dat je ook wilt stimuleren.
Creativiteit
Divergent denken en creativiteit zijn geen synoniemen van elkaar. Creativiteit is niet alleen afhankelijk van divergent denken, maar ook van andere eigenschappen, zoals discipline en doorzettingsvermogen. In het Amerikaanse onderzoek* van het National Research Center on the Gifted and Talented uit 2002 worden naast de vaardigheden die het genereren van ideeën omvatten en bij divergent denken horen, nog drie andere kenmerken genoemd die bijdragen aan de creativiteit. Het eerste kenmerk is het doorgaan op ideeën: de vaardigheden die horen bij convergent denken, zoals het analyseren van problemen en reorganisatie van ideeën. Het tweede kenmerk is openheid en de moed om ideeën te onderzoeken. Dit omvat bijvoorbeeld nieuwsgierigheid, speelsheid, tolerantie voor onzekerheid en ambiguïteit. Het laatste kenmerk is het luisteren naar je 'innerlijke stem', dat zelfinzicht, begrijpen wie je bent, je eigen toekomstvisie, doorzettingsvermogen en concentratie omvat.
Uitdaging: Divergent denken ook echt creatief inzetten vraagt dus bepaalde vaardigheden die je kunt leren. Het vraagt om verbinding met jezelf, doorzettingsvermogen en concentratie.
Hoogbegaafd
Er wordt wel gesteld dat hoogbegaafden meestal divergente en laterale denkers zijn. Onder lateraal denken wordt het creatief benaderen van problemen verstaan, waarbij vanuit verschillende kanten oplossingen worden gezocht en verbanden worden gelegd. Daarbij wordt in veel gevallen gesteld dat hoogbegaafden een ‘onderzoeksgerichte’ leerhouding hebben, waaraan de volgende kenmerken worden toegeschreven: de behoefte om verklaringen en/of oplossingen te vinden en het bezitten van een vermogen om verschillende oplossingsstrategieën uit te denken. Daarnaast zijn er nog een aantal andere manieren van denken die als kenmerkend worden beschouwd voor hoogbegaafden. Zo is er ‘top-down-thinking’, het denken vanuit het grote geheel, waarbij je voor een probleem wordt gesteld en om tot de oplossing van het probleem te komen zelf moet gaan ontdekken welke kennis en vaardigheden hij nodig heeft. Hierbij wordt dan gedacht vanuit de waarom- en hoe-vraag.
Risico
Er is zoals altijd ook een keerzijde. Onderzoekers stellen dat hoogbegaafden door hun creativiteit gemakkelijker verbanden leggen waardoor zij tot betere schoolprestaties kunnen komen als er voldoende ruimte wordt geboden om met hun creativiteit aan de slag te gaan. Betts en Neihart beweren dat de hoge mate van creativiteit ervoor kan zorgen dat een hoogbegaafde leerling onder zijn niveau presteert, dan wel niet meer kan of wil deelnemen aan het reguliere onderwijs. Volgens hen loopt de leerling met het profiel de ‘risico-leerling’ dit risico, omdat deze leerling over het algemeen erg creatief en gevoelig is. Een lastig probleem dat bij mijn zoon al naar voren kwam, is het maken van keuzes. Verder wordt het ook wel eens eigenwijs gedrag genoemd. Ik heb de irritante gewoonte en behoefte om de andere kant van iets te benoemen. Als jij 'wit' zegt, dan wil ik ook 'zwart' even de revue laten passeren en andersom. Dat kun je misschien ook kritisch denken noemen en wordt minder vervelend als je daarin ook alle kanten laat bestaan, de heftigheid en stelligheid hierin wat milder wordt in de loop der jaren. Het is waarschijnlijk één van de redenen waarom ik in bepaalde situaties non-conformistisch werd genoemd. En waarom ik dat nooit begreep, want ik had geen vergelijkingsmateriaal. Dan kunnen we ook nu weer een uitstapje maken naar zelfbeeld en zelfkennis en hoe het niet kunnen spiegelen daarin doorwerkt, maar ik houd me nog even in.
Uitdaging: Draagt het ook echt iets bij aan het proces waar je samen in zit? Als je denkt dat het iets bijdraagt vraagt het om extra aandacht op het gebied van communicatie en verbinding. Erkennen wat zij gezegd hebben en daarbij aansluiten en leren hoe je ze kunt meenemen in jouw denkproces. Bijvoorbeeld door vragen te stellen.
Moeite met autoriteit
Het divergent denken gaat ook hand in hand met een gebrek aan automatisch respect voor gezag en autoriteit. Dat heeft niet zozeer met tegen de regels ingaan te maken, maar met ideeën in twijfel trekken. "Maar waarom dan?" "Ja, maar…." Als er in de bovenbouw gevraagd wordt om een mening, gaat het vaak om de mening van de docent. Of je kunt bedenken wat jouw docent het belangrijkste vind. Er zitten bepaalde denkwijzen en verwachtingen achter zo’n vraag, die misschien niet passen bij jouw denkwijze. Hier kunnen we wederom een zijpaadje leggen naar zelfbeeld en zelfvertrouwen. Is dit wel eerlijk? Klopt mijn visie dan echt niet? Ben ik dom? Dit soort ervaringen zorgen ervoor dat je aan jezelf gaat twijfelen, je gaat je verstoppen voor de kritiek en het onbegrip. De rebel laat misschien af en toe nog iets van zichzelf zien, in de vorm van onderhuidse frustratie en weerstand. Maar de zelfkritiek zet al snel weer een rem op dit sprankeltje van de unieke kwaliteiten voor diversiteit en nuance. De verbinding met jezelf, maar ook met de ander wordt er niet beter op. De andere kant van iets benadrukken als er iets geraakt wordt, lijkt misschien wel een vorm van divergent denken, maar aangezien je dan meestal vastzit in jouw unieke visie, mag het duidelijk zijn dat je hier juist in de valkuil van jouw kwaliteit zit.
Uitdaging: Allereerst blijft de uitdaging steeds om jouw zelfkennis te vergroten. Weten dat je niet echt op je plek bent in sterk hiërarchisch opgebouwde bedrijven. Inzicht in je kwaliteiten en valkuilen. Gebruik je kwaliteit en bedenk allerlei scenario's. Welke is gewenst? Wat wil je bereiken en wat is daarvoor nodig?
Verbinding met jezelf en de ander
Het belangrijkste aspect om als volwassene hierin weer een weg te vinden naar jouw kwaliteit, waardering voor jezelf en compassie en begrip ligt - naast het inzicht krijgen in jezelf - in het ontmoeten van Peers. Het gevoel van afwijzing tegengaan door mensen te ontmoeten die wel passen. Van daaruit krijg je ook weer het vertrouwen en de ruimte om aan te sluiten bij mensen en een omgeving die niet altijd passend is. Ik zeg aansluiten, want aanpassen is ondertussen gewoon een vies woord geworden. ;-)
Andere hoogbegaafden ontmoeten kan bij de HB-café's die georganiseerd worden door het IHBV. Kijk hier of er één in jouw buurt op de agenda staat. Of ga naar een bijeenkomst van de Stichting Hoogbegaafd; kijk hier bij de evenementen.
Verder lezen?
Een blog dat aansluit bij dit thema gaat over jezelf vast denken.
Of over uitstelgedrag, de perfecte manier om keuzes uit de weg te gaan.
En nog een blog over innerlijke conflicten dat ingaat op de twijfels.
Deze worden binnenkort gedeeld. Als je lid wordt, blijf je op de hoogte.
En tenslotte nog een mooi artikel over Divergent Denken.
* Bron: T.A.L. den Haring Masterscriptie Kunst- en Cultuurwetenschappen over Creativiteit, hoogbegaafdheid en onderpresteren
Online programma's
Download de 'Spaces' app van Wix en meld je aan bij “Talenteer Jezelf”. Zo blijf je op de hoogte en heb je makkelijk toegang tot de online programma's. Je kunt de online challenges ook op de website vinden.