Eens een heel ander boek onder de aandacht! Het proefschrift van Kara Vloet: Professionele identiteitsontwikkeling van leraren als dialogisch proces. Het werk van leraren is steeds complexer en omvat pedagogische rollen zoals het ‘op maat’ begeleiden van leerlingen. Dat raakt leraren in hun professionele identiteit; met componenten als beroepsmotivatie, taakopvatting en zelfbeeld. Het gaat om de vragen die elke leraar zich (weleens) stelt: Wie ben ik als leraar? Wat voor soort leraar wil ik zijn of worden?
In de narratieve studie van Kara Vloet staat de vraag centraal hoe de professionele identiteitsontwikkeling van ervaren leraren vorm krijgt. In deze studie werden twintig leraren uit het regulier VO en mbo gevolgd in de ontwikkeling in hun professionele identiteit; uiteengelegd in componenten als beroepsmotivatie, taakopvatting en zelfbeeld. Hun identiteit werd in beeld gebracht met een speciaal ontwikkeld zelfonderzoek. Naast de bekende 'ontlokkers' om het levensverhaal in beeld te brengen, werd in dit zelfonderzoek het gedachtegoed van Kelchtermans (1994) toegevoegd. Het biografisch perspectief, zo zegt Kelchtermens: verbindt de persoon met de professional. Deze uitbreiding is gebaseerd op de vijf componenten die de professionele identiteit volgens Kelchtermans weergeven.
het zelfbeeld (Hoe zie je jezelf?)
het zelfwaardegevoel (Hoe denken je collega’s over je, naar jou idee?)
de taakopvatting (Wat vind je zelf belangrijk in de manier waarop jij je taak uitoefent.)
de beroepsmotivatie (Waar geniet je in het bijzonder van in je werk?)
het toekomstperspectief (Hoe zie je jezelf over 1 a 2 jaar?)
De meeste leraren in dit onderzoek zien het begeleiden van leerlingen als kern van hun taak. Betrokkenheid bij leerlingen vormt voor de meeste leraren in deze studie de belangrijkste motivatie en inspiratie voor hun nieuwe begeleidingstaak en het volgen van een opleiding in het verlengde daarvan. Begeleidingsconcepten vanuit de opleiding komen echter in een spanningsvolle relatie te staan met – veelal biografisch gevormde – motieven, taakopvatting en zelfbeeld van deze leraren. Een narratieve thematische analyse toonde vervolgens drie dominante thema’s in de ontwikkeling van deze leraren:
‘Tussen zorg en ontwikkeling’ in het begeleiden van leerlingen: Leraren willen graag leerlingen helpen in problemen of in loopbaankeuzes. Het gevaar dreigt dan om het heft van de leerling uit handen te nemen.
‘Tussen erkenning en autonomie’ in de context van hun beroepspraktijk: Worden de leraren erkend of juist miskend als expert in begeleiding in hun school? En hoe gaan zij daar vervolgens mee om?
‘Tussen levensthema en maatschappelijke positionering’ in hun eigen levensloopbaan; Ervaringen van leraren uit hun eigen biografie, bijvoorbeeld of zij van huis uit werden gestimuleerd in hun loopbaan blijven van belang in hun motivatie en missie om leerlingen te begeleiden.
Leraren ontwikkelen hun professionele identiteit in een continu proces van interne en externe dialogen. Een interne dialoog vindt plaats tussen verschillende professionele rollen binnen henzelf zoals een ‘leerlingbegeleider’, een ‘begeleidingsexpert’ en vernieuwer binnen de school worden. Een externe dialoog is er met anderen en tussen hun posities thuis, op school en in de studie. Het is hard werken om deze verschillende posities in harmonie te krijgen en dat lukt niet altijd.
Juist afstemming en balans vinden tussen diverse ik-posities en bijbehorende emoties vormt de professionele identiteit van de leraar. De diverse posities als begeleider, begeleidingsexpert en innovator maken dit tot een complex beroep. Kritische bewustwording van een diversiteit aan posities die de leraar bekleedt is dan cruciaal. Leraren zijn daarin niet alleen kwetsbaar maar ook krachtig. Zij tonen zich strijdbaar voor goede leerlingbegeleiding in hun school en sturen daarnaast ook actief in hun eigen leven en loopbaan.
Het proefschrift geeft inzicht hoe de ZKM kan bijdragen aan de professionele identiteitsontwikkeling, zowel cognitief als in beleving. De meerstemmigheid in identiteit kan harmonieus verlopen maar ook met (innerlijke) conflicten gepaard gaan. Juist de ZKM maakt deze ontwikkeling in de professionele identiteit bewust. Het bewust worden van wie je bent als leraar of docent en wie je graag zou willen zijn of worden – je motivatie, taakopvatting en zelfbeeld – is dan een eerste stap in professionalisering van leraren en docenten richting inclusief onderwijs.
Boek: Vloet, K. (2015). Professionele identiteitsontwikkeling van leraren als dialogisch proces. Een narratieve studie in een masteropleiding in speciale onderwijszorg en loopbaanbegeleiding van leerlingen. Antwerpen/Apeldoorn: Garant. link