Gevoelens als Motor

Reeks #blogs over #Hoogsensitiviteit en #EQ

Zowel de ZelfKennisMethode als de Theory of Positive Desintegration (TPD) gaan uit van een persoonsontwikkeling waarbinnen intensiteit en complexiteit van beleving en betekenisgeving op een positieve en constructieve manier worden neergezet. Begaafdheid van binnenuit en ervarings- en ontwikkelingsgericht bekeken. Het persoonlijke verhaal met oog voor de unieke verschillen. Een persoonlijke zoektocht naar zingeving die kenmerkend is voor veel hoogbegaafden.

Dr.Kazimierz Dabrowski (1902-1980), een Poolse psychiater/psycholoog ontwikkelde een persoonlijkheidstheorie, de "Positive Disintegration Theory". Hierin onderscheidt hij vijf ontwikkelingsniveaus. Centraal staat het conflict, “de innerlijke strijd van een mens, of een strijd in het menselijk samenleven, waarbij de balans van waarden, belangen of doelen is verstoord”.

Theory of Positive Desintegration (TPD)

De emotionele ontwikkeling is de motor naar een hoger niveau. De ontwikkeling loopt van egocentrisme naar altruïsme over de verschillende niveaus via een proces van desintegratie: het uiteenvallen. Slechts zeer weinigen bereiken ooit Niveau 5. De samensmelting van alle mentale functies tot een harmonieus geheel dat bestuurd wordt door de hogere emoties van dynamismen zoals het persoonlijkheidsideaal, autonomie en authenticiteit.

Innerlijke conflicten zijn crisismomenten, maar kunnen ook aan het begin staan van persoonlijkheidsontwikkeling. De conflicten worden effectief behandeld via ‘autopsychotherapie’. Het zelf is dan zowel psychiater als cliënt, zowel subject als object, om zo via grondige communicatie tot resolutie van het conflict te komen. Vanuit de ZKM spreek je in dit geval over “the I”, de auteur en “the Me”, de acteur.

Dąbrowski noemt drie factoren die het ontwikkelingspotentieel bepalen. Aanleg is de eerste factor, sociale omgeving is de tweede en autonome krachten ‘de derde factor’. Eén van de belangrijkste redenen dat de theorie zijn weg gevonden heeft in de wereld van hoogbegaafdheid zijn de onderliggende over-excitablitities (OE’s): Psychomotorisch, Zintuiglijk, Intellectueel, Verbeelding en Emotioneel. Deze gevoeligheden kun je ook negatief bekijken, dan ook wel “tragische gaven” genoemd.

Je ziet hier waar ze dan kunnen leiden tot misdiagnoses.

Psychomotorisch: Hyperactief, friemelen, rusteloos, impulsief (ADHD?)

Zintuiglijk: Kieskeurige eter, overreacties bij fysiek ongemak (ASS?)

Intellectueel: Hoofd in de wolken, geen aandacht voor de omgeving (HB?)

Verbeelding: Dagdromen (ADD of Dyslexie)

Emotioneel: Humeurig, stemmingsgevoelig, geneigd tot depressie en ongerustheid (persoonlijkheidsstoornissen, borderline, bi-polair)

Willem Kuipers noemt het ‘extra ontvankelijk’. Michael Piechowski spreekt over Original Equipment. Ook de vertaling ‘superstimulatie’ van Maggie Brown klinkt beter dan het OVER… Hoogbegaafden zijn in aanleg intens, hebben van alles té….en krijgen dat tot vervelends toe te horen. De gevoeligheid, intensiteit, de gedrevenheid, het perfectionisme waar hoogbegaafden vaak op afgewezen worden, doe eens niet zo moeilijk, doe niet zo serieus, je bent altijd zo gedreven, je gaat te snel… Deze boodschappen vergroten het innerlijke conflict. Schaamte en minderwaardigheidsgevoel vanwege het niet voldoen aan je eigen normen, maar ook nog eens om het hebben, het bestaan van dit conflict. Waarom ben ik niet als alle anderen, waarom maak ik het mijzelf altijd zo moeilijk, waarom kan ik niet eens tevreden en ontspannen zijn? Uit balans en onbegrepen liggen misdiagnoses als snel op de loer. We zijn als snel geneigd deze conflicten negatief te labelen en te reageren op het gedrag.

Een verhoogde gevoeligheid, intensiteit door een gevoeliger zenuwstelsel dat vooral op drie gebieden zeer sterk aanwezig is. De grote drie: extra ontvankelijkheid op het gebied van intelligentie, creativiteit en emotie: deze drie geven richting aan autonomie, de drive en de motivatie voor ontwikkeling.

Gevoelens als motor

Met andere woorden: desintegratie van de bestaande emotionele- en cognitieve structuren is een proces dat nodig is om structuren van een hoger niveau te ontwikkelen en als mens te groeien. Dabrowski zegt eigenlijk dat psychische problemen, innerlijke conflicten niet noodzakelijk negatief hoeven te zijn, maar dat ze kunnen aangeven dat de persoon in kwestie emotioneel groeit of er aan toe is om zich verder te ontwikkelen.

Ook binnen de ZKM worden gevoelens als motor gezien. De onderliggende grondmotieven, het streven naar zelfbevestiging en het verlangen naar contact en eenheid met iets of iemand anders die ten grondslag liggen aan ons denken, voelen en handelen en ons stimuleren bepaalde doelen in ons leven te realiseren. Onze gevoelens zijn richtingaanwijzers en vertellen ons dat onze kernwaarden in de knel zitten. De negatieve gevoelens die we daar bij ervaren kunnen aanleiding zijn om in beweging te komen. Wanneer je positie verandert, veranderen ook de waarderingen en de gevoelens die daarmee gepaard gaan. Hierbij gaat men ervan uit dat ieder mens door middel van zijn verhaal op zijn eigen manier betekenis (waardering) geeft aan zichzelf, zijn omgeving en zijn leven.

De persoonlijke betekenis is het uitgangspunt. Deze wordt gezocht in de context. Verleden, heden en toekomst, feiten en fictie en beïnvloeding. Kortom het vermijden van categoriseren, diagnosticeren, verklaringen vanuit oorzaak en gevolg of vaste kaders vanuit de ontwikkelingspsychologie. Innerlijke conflicten hebben een betekenis, geven richting aan een visie van het ideale zelf en geven inzicht in de conflicterende waarden met het huidige zelf.

Zelfonderzoek

Voor Dabrowski was het doel van therapie, de therapeut overbodig te maken door het bieden van een context waarbinnen een mens zichzelf kan begrijpen en helpen, hij noemde dat ‘auto-psychotherapie’. De cliënt wordt aangemoedigd om aan zelfonderzoek te doen en de contrasten tussen hoger en lager op te sporen in zijn of haar persoonlijkheid en waardenstructuur. Nader onderzoek vragen de verschillende posities waarbij sprake is van rationalisering en rechtvaardiging. Verschillen tussen waarden en gedrag worden benadrukt. Het individu moet zich bewust worden van zijn eigen invloed. Hij of zij heeft de leiding over het bepalen of het creëren van zijn of haar eigen unieke persoonlijkheidsideaal en waardenstructuur.

Binnen de ZKM ben je de deskundige en geef je richting aan je zelfonderzoek. Binnen je levensverhaal komen de verschillende posities en waarderingen naar voren, in heden, verleden en toekomst. Vanuit de contrasten tussen het huidige ervaren, (het huidige zelf) en het ideaal ervaren (het ideale zelf) ontstaat een visie. Het inzicht in de verschillen in waarden en gedrag biedt de ruimte voor reorganisatie en herstructurering van de eigen persoonlijkheid en waardenstructuur. Zelfontwikkeling via zelfkennis en zelfsturing. Een vorm van coaching die niet alleen de behoefte aan autonomie en competentie stimuleert maar dat ook doet in verbinding. Juist in de verbinding ligt ook meerwaarde. Acceptatie, herkenning en erkenning, maar ook als spiegel en toetssteen.

Autonomie

Dabrowski definieert ontwikkelingspotentieel als: het aangeboren vermogen dat het karakter en de mate van mentale groei bepaalt. Een belangrijke term in zijn verhaal is “the third factor”. Hij noemt dit een innerlijke drang tot zelfsturing en autonomie

Factor 1 zijn de erfelijke en aangeboren eigenschappen van de mens; (nature)

Factor 2 is de omgeving, de opvoeding en sociale invloeden. (nurture)

Factor 3 staat onder invloed van de andere factoren, maar wordt er niet volledig door bepaald.

Hoogbegaafden hebben een sterke 3e factor, innerlijke drive, motivatie. De ZKM sluit hier naadloos op aan, vanuit de waarderingstheorie en in de werkwijze, de methode. Vanuit het levensverhaal en de onderliggende gevoelens krijg je inzicht in wat echt van waarde voor je is, belangrijk en zinvol. De methode stimuleert de autonomie en zelfsturing.

Dynamismen

Een andere belangrijke term in het werk van Dabrowski zijn dynamismen. Een dynamisme is een drijvende, interne kracht in de mens die aanzet tot groei. Het is een besef dat richting geeft aan het handelen. Dynamismen zijn onderdeel van wat genoemd wordt het interne milieu, de denkbeeldige ruimte waarin deze krachtscentra het zelf vormgeven. De dynamismen zijn sterk aanwezig bij een groot ontwikkelingspotentieel.

Er zijn 2 soorten dynamismen:

1. Afbrekende dynamismen; deze verzwakken en vernietigen de primaire integratie: ambivalentie, ontevredenheid met jezelf, schaamte en schuld

2. Opbouwende, positieve dynamismen; deze scheppen een nieuwe mentale organisatie, gedachtensporen en patronen: zelfbewustzijn, zelfcontrole

Deze dynamismen komen terug in de ZKM cirkel.

Hoogbegaafden ervaren vaak te weinig ruimte voor zelfverwerkelijking

(het streven naar zelfbevestiging (bv. door jezelf te verdedigen, jezelf te handhaven of jezelf te ontplooien))

en ervaren gebrek aan verbinding met hun omgeving

(het verlangen naar verbondenheid met iets of iemand anders (bij een persoon of bij een groep willen horen, opgaan in een groter geheel)).

Het gevolg van dit gebrek aan ruimte en verbinding zijn gevoelens van machteloosheid, isolement en/of boosheid en frustratie. Dit ongenoegen kan al een positieve richting geven aan de kracht om te veranderen. De ZKM stimuleert het bewustzijn en inzicht. Zo ontstaat ruimte voor een reorganisatie. De visie ontstaat vanuit de autonome krachten richting zelfstandigheid, van waaruit we weer in staat zijn om positieve verbinding te maken.

Het perfectionisme, de schuld en schaamte liggen dus misschien wel aan de basis van jouw ontwikkeling? Natuurlijk kan deze ook verlammen en ervoor zorgen dat je in machteloosheid blijft hangen, maar in combinatie met de emotionele en intelligentie overexcitabilities kan er weer beweging komen vanuit dit gevoel van ontevredenheid met jezelf. Misschien juist ook door het anders voelen ontstaat de behoefte aan zelfonderzoek en interesse in persoonlijke ontwikkeling. Eventueel eerst vanuit de behoefte om anderen te begrijpen en grip te krijgen. Dat past ook bij fase 3, de controle krijgen.

Vanuit zelfkennis en bewustzijn ontstaat een visie van het ideaal. Het inzicht in de verschillen met het huidige ervaren stimuleren de authenticiteit. De behoefte ontstaat om meer jezelf te zijn. Vanuit het voelen van de pijn die de authenticiteit belemmert is er ruimte voor zelfcompassie. Daar raakt het zelfonderzoek de fase van secondary integration. Je voelt dan dat cognitie en gevoel met elkaar versmelten en in het gevoel van compassie is de rust en de harmonie aanwezig. Zwart en wit bestaan niet meer, er is aanvaarding. De meerstemmigheid is even één geheel?

Zingeving

Mensen kiezen niet altijd voor zingeving. Ze doen waar ze goed in zijn, niet wat zinvol is of wat ze als zinvol ervaren. Ze kiezen voor afleiding zonder waarde, doel of verbinding. Ze doen wat er van hen verwacht wordt of waarvan ze denken dat het van hen verwacht wordt. Zonder de innerlijke verlangens bij te dragen aan een betere wereld. Ze kiezen voor cognitie en distantiëren zich van hun gevoelens. De keuze voor de eigen autonomie en ontwikkeling kan ten koste gaan van de verbinding en een gevoel van eenzaamheid losmaken.

Door brede interesse kan het ook moeilijk zijn om te kiezen. Alle facetten van iets zien maakt dat je alle voor en nadelen ziet en het ook bijna onmogelijk lijkt om tot een keuze te komen. Het antwoord op wat zinvol en van waarde is hangt samen met wie je bent en wie je wilt zijn. Er is geen definitief antwoord op mogelijk, behalve misschien zelfontwikkeling. De ZKM biedt structuur voor deze zelfreflectie en aan deze schijnbare tegenstellingen. Er bestaan net zoveel verschillen binnen onszelf als er tussen onszelf en de ander bestaan.

De persoonlijke zoektocht naar en ervaring van zingeving die veel begaafde personen kenmerkt wordt binnen de TPD gekoppeld aan hoge intelligentie en hooggevoeligheid. Daarnaast stelt Dąbrowski het nastreven en uitdragen van persoonlijke waarden centraal, waarmee persoonlijke groei gekoppeld wordt aan veel benoemde kenmerken van begaafdheid als nieuwsgierigheid, gedrevenheid en rechtvaardigheidsgevoelens.

Binnen de ZKM onderzoek je wat voor jou van waarde is, wat energie geeft en voor jouw belangrijk is. Zichtbaar maken welk deel ondergesneeuwd is door socialisatie, de extrinsieke motivatie, de behoefte aan verbinding en daardoor het verlies van het authentieke zelf. Eigenwaarde, waardering en gevoel van competentie wordt gestimuleerd doordat de ZKM de autonomie stimuleert. Het verlies van verbinding of het voorkomen daarvan, anders gezegd het aanpassen van hoogbegaafden aan de omgeving of het gebrek aan aansluiting, herkenning en erkenning en daardoor een gevoel van eenzaamheid heeft negatieve invloed op het zelfvertrouwen. De ZKM heeft een blijvend effect op het zelfvertrouwen….

Persoonlijkheidsontwikkeling is misschien wel letterlijk het afpellen van de lagen om je authentieke zelf. Met zelfcompassie kijken naar wat je daar gevonden hebt en richting geven aan wie je wilt zijn. Zo kunnen wij ook weer anders naar onze ‘ingewikkelde’ kinderen kijken.

Verder lezen over de ZKM kan hier !

Meer lezen over de TPD en de verschillende niveaus en veel meer Dabrowski? Neem eens een kijkje op de website Positievedesintegratie.nl

Bronnen:

• Journal of Humanistic COUNSELING, July 2014,Volume 53 Self as a Society of I-Positions: A Dialogical Approach to Counseling Hubert J. M. Hermans

• Wat ik over Dabrowski heb geleerd...... Rianne van de Ven Coaching & Consulting

• Self-Narratives, the constuction of meaning in Psychotherapy, Hubert Hermans en Els Hermans-Jansen

• Theorie van positieve desintegratie, Wikipedia

• Lotte van Lith, http://positievedesintegratie.nl

• Existentiële zin bij K. Dąbrowski, Frank de Mink

• ZKM opleiding reflection & action Zeist

• Brilliant: But What For? Meaning and Subjective Well-Being in the Lives of Intellectually Gifted and Academically High-Achieving Adults : Edith Pollet en Tatjana Schnell :2016 Springerlink

• Hoogbegaafde jongeren en zingeving, Masterscriptie Kim van Rijthoven 2013

#hoogbegaafd #ZelfKennisMethode #Dabrowski #Emotioneel

Lidmaatschap

Als lid van mijn website heb je direct toegang tot Tools & Tips die je helpen bij je herstel of de preventie van een burn-out. Tips en oefeningen die je ontwikkeling stimuleren op het gebied van o.a.; zelfkennis, persoonlijk leiderschapsontwikkeling, zingeving, positieve gezondheid en emotionele competenties. De informatie wordt regelmatig aangevuld. Meld je snel aan en ontvang meteen ook een mail als er een nieuw blog verschijnt.