Schrijven is een effectieve manier om betekenis te geven aan gebeurtenissen in je leven en om (traumatische) ervaringen te verwerken. Schrijven kan zowel je fysieke gezondheid als je geestelijke gezondheid verbeteren. Dat blijkt uit wetenschappelijk onderzoek van onder andere James W. Pennebaker. Pennebaker heeft, als professor aan de Universiteit van Texas, veel onderzoek gedaan naar schrijven, taal en emoties. Hij is auteur van verschillende boeken en artikelen, waaronder de boeken ‘Opening Up by Writing it Down’ en ‘The Secret Life of Pronouns’.
Als narratief coach ervaar ik elke keer weer de voordelen van het daadwerkelijk opschrijven van gebeurtenissen en ervaringen. Je bent vaak al tijdens het schrijven aan het reflecteren, op hetzelfde moment verandert je visie al. Je geeft woorden aan gevoelens, al schrijvende ‘doorvoel’ je nog eens wat er staat. Schrijven vraagt om een bepaalde samenhang en daardoor ontstaat meer begrip en inzicht. De structuur helpt je om betekenis te geven en soms zie je dat er weer een reorganisatie plaatsvindt van de ervaringen. Het begrip en de realisaties plaatsen het verleden in een ander perspectief. Het besef dat er überhaupt een ander perspectief mogelijk is geeft al veel ruimte!
Schrijven als zelfreflectie kan je niet alleen helpen bij het doorgronden van bepaalde ervaringen en patronen. Het is in beroepen waarbij je met mensen werkt een zeer noodzakelijk onderdeel van je eigen (professionele) ontwikkeling, van jouw leerproces en groei. Dus ook wanneer je binnen het onderwijs werkzaam bent. In het artikel van Nivoz dat ik een tijd geleden las, wordt dat nog eens benadrukt: ‘Als we de intense ervaringen, ideeën en vragen die het leraarschap omlijsten aan het papier toevertrouwen, dan kunnen we ze beter ontwarren en begrijpen wat er in de dynamiek van het klaslokaal gebeurt. Het is de moeite waard om even stil te staan bij de vraag waarom juist dat moment uit die hele brij aan gebeurtenissen op een schooldag zo in je hoofd of hart is blijven hangen. Een reflectie schrijven is een manier om de tijd en ruimte te scheppen voor dat solitaire proces." Justin Minkel schreef dit artikel over waarom het zo fijn maar ook goed is om als leraar te schrijven.
Professionalisering begint met een goed zelfinzicht! Je kiest dit vak vaak vanuit betrokkenheid, een zeker idealisme en gedrevenheid. Onderzoek wijst uit dat mensen met een groot reflectief vermogen, die stilstaan bij hoe ze met het leven en de dingen omgaan, zich beter voelen dan mensen die daar aan voorbijgaan. Leerlingen reageren sterk op jouw gedrag. De klas houd je een spiegel voor. Het is dus erg belangrijk dat jij reflecteert, waardoor je lekker in je vel gaat zitten.
De drie reflectievragen, die de Amerikaanse Shanna Peeples in dit artikel adviseert, heb ik wat aangepast en daarbij soms voor een iets andere formulering gekozen.
Reflectief: Wat ging er vandaag goed? Wat had ik graag anders gezien?
Ontwikkelgericht: Waar wil ik aan werken? Wat kan ik daar nu al aan doen?
De tips die in het artikel genoemd worden bij het schrijven voor een breder publiek, kun je heel goed betrekken bij deze zelfreflectie. Hoe specifieker je ervaringen omschrijft en de gevoelens die daarbij horen benoemt, hoe groter het leereffect.
Als je de situatie beschrijft; het contact met je leerling, de situatie in de klas, een gesprek met ouders, een collega of leidinggevende. Dan beleef je het als het ware weer en komen de bijbehorende gevoelens ook weer terug. Het is duidelijk voelbaar wat deze situatie met je deed. Wat de reden is dat je juist déze ervaring eruit gepikt hebt. Misschien voelde je energie en succes, maar ervaar je nu ook het vleugje angst. Je bent nu extra trots op jezelf, omdat je een bepaalde stap gezet hebt? Je bent voor jezelf opgekomen, je hebt jouw grenzen aangegeven, en dat was best spannend. Er ligt een oud patroon onder dat je aan het doorbreken bent, en dat is nog nieuw en eigenlijk mag het niet vanuit je oude overtuigingen. Reflecteren is ook leren van die succeservaringen! We hebben de neiging om eerder stil te staan bij wat er mis gaat en wat minder bij de positieve ervaringen. Toch zijn dat de ervaringen die jou staande houden, je de energie geven om door te gaan.
Misschien voelde je vandaag juist jouw machteloosheid omdat je die ene leerling maar niet kunt bereiken, maar ondertussen ben je ook gefrustreerd geraakt door die weerstand. Je ziet nu duidelijker wat jouw frustratie in deze situatie oproept. Wanneer je vanuit een ervaring die je eigenlijk anders zou willen zien, de stap maakt naar dat verlangen: hoe had je eigenlijk gewild dat dit was gelopen? Dan wordt het duidelijk welke waarden, drijfveren er bij jou op dat moment meespelen. Wat het voor jou betekent om een goede leraar te zijn. Je ziet ook welke gevoelens daarbij een belangrijke rol spelen. Je neemt een duik onder water en ontdekt misschien welk gevoel meer van jou zegt, over jouw historie en ervaringen, en eigenlijk weinig helpend is in relatie met deze leerling. Een strategie die in deze situatie automatisch door je wordt ingezet, wordt nu helder. En je ziet ook welke andere keuzes je hierin zou kunnen maken. Machteloos willen we ons eigenlijk niet voelen, vandaar dat we er vaak meteen een actie op zetten, maar die werkt niet altijd (meer).
Het werk van leraren is steeds complexer geworden en omvat pedagogische rollen zoals het ‘op maat’ begeleiden van iedere leerling. Dat vraagt van leraren dat ze stilstaan bij hun professionele identiteit; hun beroepsmotivatie, taakopvatting en zelfbeeld. Het gaat om vragen die elke leraar zich stelt: Wie ben ik als leraar? Wat voor soort leraar wil ik zijn of worden? Hoe vind ik de balans tussen datgene dat ik echt wil bereiken en mezelf overvragen met het risico op een burn-out? Hoe zit het met jouw professionele ontwikkeling? Neem jij de tijd voor zelfreflectie? Of schiet dat er bij in, met al je nakijkwerk, voorbereiding en administratieve taken?
In het proefschrift ‘Professionele identiteitsontwikkeling van leraren als dialogisch proces’ schrijft Kara Vloet dat leraren hun professionele identiteit ontwikkelen in een continu proces van interne en externe dialogen. Een interne dialoog vindt plaats tussen verschillende professionele rollen binnen henzelf zoals een ‘leerlingbegeleider’, een ‘begeleidingsexpert’ en vernieuwer binnen de school worden. Een externe dialoog is er met anderen en tussen hun posities thuis, op school en in de studie. Het is hard werken om deze verschillende posities in harmonie te krijgen en dat lukt niet altijd.
Juist afstemming en balans vinden tussen diverse ik-posities en bijbehorende emoties vormt de professionele identiteit van de leraar. De diverse posities als begeleider, begeleidingsexpert en innovator maken dit tot een complex beroep. Kritische bewustwording van een diversiteit aan posities die de leraar bekleedt is dan cruciaal. Leraren zijn daarin niet alleen kwetsbaar maar ook krachtig. Zij tonen zich strijdbaar voor goede leerlingbegeleiding in hun school en sturen daarnaast ook actief in hun eigen leven en loopbaan.
Soms is het fijn om dit reflectieproces niet alleen te doorlopen. In dialoog heb je ook nog de stimulerende nieuwsgierigheid en betrokkenheid van de ander die je uitnodigt nog wat dieper in jezelf te duiken en zicht te krijgen op alle posities en daar de balans in te zoeken en te ontdekken!
Verder lezen?
Aanbod: Onderwijs
Artikel: Nivoz.nl: waarom-alle-leraren-zouden-moeten-schrijven
Boeken:
James W. Pennebaker: The Secret Life of Pronouns
James W. Pennebaker: Opening Up by Writing it Down
Proefschrift K. Vloet: Professionele identiteitsontwikkeling van leraren als dialogisch proces.
Online programma's
Download de 'Spaces' app van Wix en meld je aan bij “Talenteer Jezelf”. Zo blijf je op de hoogte en heb je makkelijk toegang tot de online programma's. Je kunt de online challenges ook op de website vinden.